Tư duy phản biện: là gì, làm thế nào để phát triển?

Tư duy phản biện là một kỹ năng quan trọng trong đời sống, nhưng không phải ai cũng được dạy về cách tư duy này tại trường học. 

Tư duy phản biện là gì?

Tư duy phản biện không đơn thuần chỉ là những ý kiến “phản biện” như tên gọi (càng không phải là những ý kiến cố tình chống đối hay phê bình tiêu cực). Những hoạt động trong quá trình tư duy phản biện thường bao gồm: nêu quan điểm và bảo vệ quan điểm, sử dụng những bằng chứng phù hợp, tạo mối liên hệ giữa các ý, đánh giá, phân tích, tổng hợp, phân loại, so sánh, chỉ ra khó khăn và cách khắc phục. Một quá trình tư duy phản biện được coi là tốt khi đạt được những tiêu chí: rõ ràng, mạch lạc, chính xác, thống nhất, ngắn gọn, phù hợp, có những giải thích và lý do phù hợp, khách quan, toàn diện và có chiều sâu.

Ở  cấp tiểu học và thậm chí ở các cấp học còn lại tại Việt Nam, học sinh quen đọc một đoạn kiến thức, đơn thuần chấp nhận nó là đúng và học theo để nhắc lại trong các kỳ thi. Tuy nhiên tại đại học nước ngoài, học sinh cần sử dụng kỹ năng tư duy phản biện với những kiến thức đó, có nghĩa là không dừng lại ở việc bị động đọc và học thuộc kiến thức, mà phải chủ động tự đặt ra những câu hỏi xoay quanh và đi sâu vào chủ đề đó như về nguyên nhân, hệ quả, các mối liên hệ, quan điểm, so sánh, thuận lợi và hạn chế.

Ví dụ, trong giờ học kinh tế, giáo sự đưa một ý sau trong bài giảng: An open-market system is the best. (Hệ thống thị trường mở là tốt nhất)

Việc cần làm không chỉ là ghi lại câu đó và đưa nguyên vào bài thi. Câu nói trên hoàn toàn có thể chỉ là một quan điểm chủ quan của giáo viên. Bạn cần cân nhắc kỹ và đặt ra cho mình những câu hỏi như:

• Why is an open-market economic system the best?(vì sao hệ thống thị trường mở lại tốt nhất)
• How do you know it’s the best? What research do you have to prove this?(từ đâu mà bạn cho rằng đâu là hệ thống tốt nhất? Bạn đã làm những nghiên cứu nào để chứng minh điều này?)
• Is an open-market system the best for every country?(hệ thống thị trường mở có phải là tốt nhất cho mọi quốc gia không?)
• What problems does an open market cause? (những mặt hạn chế của thị trường mở là gì?)

Thiếu tư duy phản biện, con người sẽ cứ đi theo lối mòn dập khuôn, không am hiểu bản chất của những việc mình đang chấp thuận hay đang làm, và mất đi khả năng sáng tạo.

Quá trình tư duy phản biện như thế nào?

Mô hình sơ đồ tư duy phản biện của đại học Plymouth:

4 bước để tự luyện tập tư duy phản biện theo trang About.com